पळस

शिशिराची थंडी ओसरायला लागली. पानगळीने उघडी झालेली वृक्षराजी नव्या पालवीचे लेणे अंगावर मिरवायला लागली. आणि कोकीळ गाउ लागला "तो आलाय, तो आलाय." yes तो कुसुमाकर, ‌ऋतुराज वसंत आलाय, आता यापुढील २ महिने फ़क्त रंगांची उधळण, रंगाचा उत्सव, वसंतोत्सव.
शिशिरात बोडक्या झालेल्या रानाला केशरी रंगात न्हाउ घालतो तो पळस,सायब तर त्याच्या गर्द केशरी रंगाला ’Flame of the fire' म्हणत आदर देतो.
वसंत आगमनाची वर्दी देतो तो गर्द केशरी पळस. तोच तो तीनच पाने असलेला Leguminosae/Faboideae/Papilionaceae परिवाराचा सद्स्य.
Leguminosae प्रजातीमध्ये सर्वाधिक सदस्य आहेत Faboideae या उपप्रजातीचे.यालाच Papilionaceae असेही नाव आहे. Leguminosae परिवार हा त्याच्या तैलिय फळांसाठी प्रसिद्ध आहे. मटार आणि शेंगा याच प्रजाती मधे मोड्तात. Faboideae म्हणजेच Papilionaceae प्रजातीला नाव दिलेय ते त्याच्या फुलांच्या आकारामुळे. papilionate म्हणजे फ़ुलपाखराच्या आकाराचा.
अरे तर आपला मुळ मुद्दा पळस: पळसाला अनेक पर्यायी नावे आहेत. गुजराती मध्ये खाकडा, तर तमिळ्मध्ये पोरासुम; प्रत्येक फांदीवर लगडलेला लाल फुलांचा घोस पाहुन जंगलाला आग लागली असावी असेच वाटते म्हणुन सायब याला Flame of the forest म्हणतो, याची फ़ुले पोपटासारखी दिसतात म्हणुन याला english मध्ये Parrot Tree असेही म्हणतात. त्याला हिंदी भाषेत ढाक किंवा तेसु असे म्हणतात.
संस्कृत मधे पळसाला पलाश म्हणतात, पलाश या शब्दाचा अर्थ फुलांनी डवरलेले झाड असा आहे. बंगाली भाषेत हा शब्द जसाच्या तसा आला आहे.
२०-४० फ़ूट उंच होणाऱ्या या झाडाचे मुळ भारतातलेच.
या झाडाची एक दुर्मिळ पिवळ्या रंगाची जात फ़क्त भारतात आढळते.
हा पळस देवाधर्माच्या कामातही आपला आब राखुन आहे. सरस्वती आणि काली या दोन्ही देवींच्या पुजेत याच फ़ूलाला मान आहे.
तर लग्न कार्यात लागणाऱ्या पत्रावळी आणि द्रोण याच्याच पानांपासुन बनविले जातात. (आताशा plastic चे असतात, पण अजुनही ग्रामीण भागात पळसाचेच पत्रावळी आणि द्रोण वापरतात)पळसाला एप्रिल-मे महिन्यात पाने येतात. मौंजीमध्ये बटुच्या हातात पळसाचीच शाखा दिली जाते.
आयुर्वेदात पळसाचा वापर आतड्यांच्या विकारांवर होतो.

संदर्भ : १. http://www.toptropicals.com/html/toptropicals/articles/trees/butea.htm
२. http://www.ecocam.com/species/Faboideae.html
३. http://www.revolutionhealth.com/drugs-treatments/ayurveda?ns_page=3
४.http://www.rockyroephotographics.com/gallery/logo.php?picturename=albums/userpics/thumb_flame_of_the_forrest2.jpg
५. http://www.plantcreations.com/images/Flame%20of%20the%20Forest%203226c.JPG